Je lichaam tussen je oren leren kennen

✎ Auteur:  Marjolein Metz, eigenaar www.belichaming.nl

 

Heb je onverklaarbare lichamelijke klachten waarvan de arts zegt: het zit tussen je oren?
Of andersom, na een zware lichamelijke ziekte of operatie merk je dat je mentaal ook niet meer zo stevig staat?

Het onderscheid tussen lichamelijke en mentale klachten houdt ons in de greep. Tegelijk wordt steeds meer duidelijk hoe lichaam en geest hand in hand gaan. En wellicht zelfs niet meer als apart beschouwd moeten worden.  

Is het gevoel van stress alleen iets mentaals? Nee, want in je lichaam ervaar je hoofdpijn, oorsuizen, trillend ooglid, vermoeidheid en een hoge bloeddruk.

Rugpijn zit toch duidelijk in het lichaam? Nee, want bij grootste deel van mensen met rugpijn is er niets te vinden in het lichaam wat de pijn kan verklaren.

Ernstige ziekten of een operatie, dat is toch puur lichamelijk? Nee, want veel mensen krijgen daarbij last van mentale problemen zoals depressie, angst, paniek en aanpassingsstoornissen.

We hebben de overtuiging dat iets eerst verklaarbaar moet zijn, voordat we het kunnen aanpakken. Dus blijven we zoeken naar een verklaring die we nooit zullen vinden, zolang we het onderscheid maken tussen lichamelijke en mentale klachten.

En ondertussen ben je de regie kwijt. Het gevoel van controle, het gevoel invloed te hebben. Je voelt je machteloos.

In deze blog wil ik het onverklaarbare van lichaam en geest duidelijker maken. Hierin kom ik tot twee ingangen waardoor jij de regie weer terug kan te krijgen.

 

Een gescheiden visie
Het idee dat lichaam en geest los van elkaar zijn, heeft de medische wetenschap de afgelopen eeuwen gedomineerd. Het lichaam zou een soort machine zijn die bestuurd wordt vanuit het brein.

Vanuit deze visie hebben we veel geleerd over de mechanische werking van het lichaam.
Zoals hoe het hart nou precies bloed weet rond te pompen. En zoals hoe ons spijsverteringsstelsel voedingsstoffen kan verwerken.

Het lichaam als machine zien maakt dingen ook wel simpel. Als je auto niet meer wil rijden, dan breng je hem naar de garage. In de garage opent de monteur de motorkap en kijkt of alles het nog doet. Is iets stuk, dan wordt het gerepareerd of vervangen. Zo werd er ook naar het lichaam gekeken. Dokters gingen op zoek naar wat kapot was. Wanneer dit gevonden was, werd het lichaam geopereerd, of kreeg het medicijnen. Het lichaam was dan weer gemaakt en kon weer verder met zijn taken.  

De voorkeur voor deze visie zit er onder medici nog goed in. Begrijpelijk want in deze simpele mechanische visie is alles verklaarbaar. Dus als iets het niet goed doet, dan moet er in je lichaam iets zitten wat kapot is. Zo niet, dan zit het dus tussen je oren. Helaas niets aan te doen, misschien wat voor de psycholoog.

Hersenen

Wat is nou eigenlijk het brein of de geest?

Het is het mentale, het denken, het bewustzijn. Dus datgene wat tussen de oren zit? Nou, tussen je oren zit van alles, wat je bij elkaar de hersenen noemt. Maar ik zou zeker niet alles rekenen onder brein of geest.

Want er zijn genoeg delen in de hersenen die om ons bewustzijn heen gaan. Waarbij ons denken zo goed als geen invloed heeft. Processen die op de automatische piloot gaan en zorgen dat we blijven overleven door te ademen, door ons hart te laten kloppen, en zo meer.

Daar tegenover staat een deel van de hersenen die je de controlekamer zou kunnen noemen. Doelen stellen, plannen maken, beslissingen nemen en meer heeft dit gebied als vaardigheid. Hier ligt ook de regie. Niet omdat hier de knoppen en schakelingen zitten, maar hier zit het gevoel de regie te hebben over jezelf. Of niet, en dat zie je dan weer in een verminderde activiteit van dit gebied.

Deze controlekamer zou je kunnen rekenen onder brein of geest. Hier zit immers het mentale, het denken, het bewustzijn.

Maar wat is de grote verrassing? Dit gedeelte is helemaal niet zo rationeel als vanuit oude visies over lichaam en geest werd gedacht. De controlekamer werkt namelijk nauw samen met het emotionele deel van hersenen. Je emoties heb je nodig om een waarde afweging te maken. Wat is echt belangrijk?

Je hersenen zijn vormbaar.

Ze zijn als een grasveld waar een paadje doorheen gestampt is. Dat is weliswaar de route die je nu het makkelijkst loopt. Maar als je wil, kun je een ander pad maken en dan zou het oude pad weer dichtgroeien. Het enige wat je hoeft te doen, is heel vaak het nieuwe pad bewandelen, en nooit meer het oude pad.

Nou ja….slechts ‘het enige’…het is best pittig, want we kiezen graag de makkelijkste weg: de oude.  

Dan hebben we ook nog geweldige stofjes die door ons lichaam kunnen gieren en ons geweldig kunnen doen voelen. Bepaalde delen van de hersenen kunnen signalen geven om die stoffen vrij te geven. Placebo effect komt veelal door een heerlijke samenwerking van de verschillende genoemde hersengebieden en het vrijkomen van stofjes. Een machtig mooi instrument dus die hersenen.

Maar denk maar niet dat je zomaar alles, zoals pijn, weg kunt denken. Zo simpel is het niet.
Zoals ik namelijk al zei, het is niet rationeel wat zich daar afspeelt in de hersenen. Het emotionele brein werkt ook voornamelijk onbewust.

Ingang 1: de controlekamer

Ik heb je twee ingangen toegezegd om de regie te krijgen. Eén ingang zit hier, in de controle kamer.
Je kunt toegang tot je eigen zenuwstelsel krijgen via je bewustzijn. Dat gebeurt via de controlekamer, door invloed op processen als placebo effect, aangename concurrerende gevoelens, zelfdempend pijnsysteem, positieve verwachtingen, verandering van mindset.
Niet door te denken, zoals ik eerder al zei. Maar door te mediteren, door mindfullness, of hoe je het ook wilt noemen. Er zijn tig verschillende technieken.

Een simpele manier van mediteren is door iedere dag vijf minuten de tijd te nemen om ontspannen te zitten met je aandacht bij jezelf. Voel hoe de ademhaling door je lichaam gaat. Ervaar wat er in je hartstreek gebeurt. Neem waar wat er allemaal door je hoofd heen gaat.

 

Lichaam

Heb ik nu een heel betoog gehouden om duidelijk te maken dat de hersenen helemaal geweldig zijn en het lichaam een ondergeschikte machine is?

Nee!

Dus hoog tijd dat we het over het lichaam gaan hebben.

Wat is nou eigenlijk je lichaam, je lijf? Dat lijkt een hele logische vraag. Totdat je er écht bij stil staat.
We hebben soms namelijk de neiging om ons lichaam als iets buiten onszelf te beschouwen. Dit ben ik, en dit is mijn hand. Je lichaam als bezit.
Zeker als je lichaam niet lekker aanvoelt, pijn geeft.

Mensen zeggen eerder: mijn rug doet pijn. In plaats van: ik voel pijn en dat ervaar ik in mijn rug. En dit kan zelfs doorslaan naar wat los staat van onszelf: die stomme rug! Vanuit onze hersenen krijgen gevoelens een plaats toegewezen in ons lichaam. Pijn heeft altijd een locatie. Soms onduidelijk, maar het is iets wat je in je lijf voelt.

Ons lichaam hoort dus ook echt helemaal bij ons. Je zou de wereld niet kunnen waarnemen zonder je lichaam. Via je lichaam hoor je geluiden. Zie je wat er om je heen gebeurt. Proef je smaken. Ruik je geuren. Voel je aanraking en voel je jezelf.

We hebben ons lichaam nodig om te bewegen, om in de wereld te zijn. Het lichaam is ons verlengstuk waar we één mee kunnen worden. Zoals een gitarist kan versmelten met zijn gitaar. Zoals een hardloper met zijn schoenen. Dat is belichaming.

Ingang 2: beweging

 De tweede ingang is in je lichaam, de mogelijkheid om te bewegen.
In jaren onderzoek naar pijn en welke therapieën effectief zijn, is er maar één ding wat steeds naar voren komt: beweging. En steeds meer onderzoek wijst uit dat een boosdoener bij diverse ziekten een tekort aan beweging is.

Ons lichaam is gemaakt om te bewegen. Niet alleen heeft het tig positieve effecten om in conditie te zijn. Via bewegen kun je je hersenen positief beïnvloeden. Positieve emoties opwekken, denkbeelden doorbreken, nare gevoelens wegconcurreren.
Hardloopliefhebbers zullen zeggen: ga hardlopen, dat helpt overal tegen. Zit een deel waarheid in. Maar als jij ver over je grenzen en ver buiten je comfortzone geforceerd gaat rennen, werkt dat averechts.

Wat dan wel?

Vooral bewegen op muziek, bewegen buiten je routine, in een andere context, positieve ervaringen opdoen met bewegen, sportief bewegen.

Lichaam en geest

Lichaam en geest beïnvloeden elkaar. Meer nog dan dat. Het loopt dwars door elkaar heen. Waar eindigt het mentale en begint het lichamelijke? Het functioneert als een éénheid. Het één kan niet zonder het ander. Ze zijn met elkaar verweven.

Terug naar lichamelijke en mentale klachten.

In de oude visie van scheiding tussen lichaam en geest werd zo gedacht:

Je brandt je hand aan een vuur. Een leiding door je lichaam vanaf je hand geeft een alarmsignaal door. Aangekomen in het ruggenmerg loopt er weer een leiding terug met de opdracht: trek je hand dan terug! Wat je hand ook braaf doet. Ondertussen loopt er ook een leiding verder omhoog naar je hersenen. Daar kun je nog eens nadenken over wat er nou precies gebeurde. Tsja, misschien niet zo handig om je hand zo dicht bij het vuur te houden. Een denkwijze die in sommige situaties wel klopt, maar tekort schiet in andere.

Neem lage rugpijn. Je rug is versleten. Je tussenwervelschijf is ingezakt en veert niet meer zo soepel. En aan je wervelgewrichten steken wat botrandjes uit. Je zenuwen zullen vast geprikkeld worden, en dat zorgt dat je pijn hebt.

Nee, zo simpel is het niet.

Een heel interessant onderzoek plukte willekeurig mensen van straat. Van al die mensen werd een foto van de rug gemaakt en gevraagd of ze weleens rugpijn hadden. Wat blijkt? Er is geen relatie tussen wat er op de foto te zien is en de ervaring van pijn. Mensen met een verschrikkelijke foto vol slijtage en afwijkingen hadden nergens last van. Mensen een prachtige foto waar geen afwijking op te bespeuren was hadden verschrikkelijke pijn.

We weten ondertussen veel, maar er zijn nog genoeg raadsels, vooral wat betreft pijn. Pijn kan een alarmsignaal zijn.

 Als je je hand brandt gaat er een alarmsignaaltje naar je ruggenmerg. Het is alsof er brand in huis is. Je hebt even niet opgelet. In je pan staat vlees aan te bakken, wat flink wat rook veroorzaakt. De rookmelder vangt de rook op en een alarm begint te loeien. Snel haal je de pan van het vuur en doet het deksel erop. Als dat nog niet genoeg soelaas biedt, zet je een raam open. Rookwolk is weg, alarm stopt.

Maar als het om pijn gaat, gebeuren er rare dingen. Zo kan het zijn, dat jij je pan laat aanbakken, heel je huis vol rook staat terwijl jouw rookmelder muisstil blijft. Maar bij je buren een paar huizen verderop, waar geen rookwolkje te bekennen is, gaat ineens het alarm af. Een bekend voorbeeld hoe dit gebeurt in je lichaam: bij een hartaanval voelen mensen het niet in hun hart maar in hun arm.

Ook mag je aannemen van je rookmelder dat hij afgaat als er een flinke hoeveelheid rook is. Je lichaam werkt anders. De rookmelder gaat alvast maar af zonder spoortje rook omdat je niet oplet en de pan te hoog hebt staan. Je kunt pijn al voelen bij dreigende schade.
En ook andersom. Het hele huis staat vol rook, maar de rookmelder waar niets mis mee is, weigert alarm te slaan. Je lichaam beschadigt, zenuwen zenden signaaltjes naar je ruggenmerg, maar jij voelt er niets van omdat je met je aandacht helemaal bij iets anders bent.

Of wat dacht je van een rookmelder die ooit lang geleden bij een brand is afgegaan, en nu af en toe zomaar afgaat. Je hebt ooit je arm gebroken, toen er een prachtige scheur te zien op de röntgenfoto. Nu heb je soms diezelfde pijn weer, maar een nieuwe röntgenfoto laat niets meer zien. 

Er is op grond van de oude visie ook een tijd gedacht dat je pijn kunt oplossen door dan maar het signaal, de zenuw, weg te snijden. Zo van: als je niet wil dat de rookmelder blijft afgaan, haal je het batterijtje eruit. En wat bleek, juist zonder batterij ging de rookmelder constant af, rook of geen rook. Dat noemen we fantoompijn. Denk bijvoorbeeld aan mensen met een geamputeerde linkerarm, die nog steeds heftige linkerarmpijn ervaren.

O ja, en dan ervaart iedereen dezelfde prikkel ook nog eens anders. Denk aan het slaan met een zweepje. Voor de één traumatisch en zeer pijnlijk, de ander voelt het amper en anderen vinden het zelfs wel aangenaam.

Pijn definiëren als het ontvangen van pijnsignalen door de leidingen vanuit bijvoorbeeld je hand klopt niet. Pijn is een gevoel, een ervaring, een bewustzijnsinhoud. Het is dat wat je hersenen toelaten tot je bewustzijn. Heel de dag ontvangen we allerlei waarnemingen uit het lichaam. Ook pijnsignalen uit je lichaam. Maar veel nemen we niet bewust waar, in je hersenen wordt een selectie gemaakt. En dat doen we op basis van onder andere emotie.

En het is wel heel simpel gedacht om alles wat we niet begrijpen dan maar in de psychische hoek te stoppen. Dat is gewoon onzin.
De wetenschap begint gelukkig steeds meer anders te denken. Op dit moment veel meer vanuit systemen. En hee, die systemen lopen door je hersenen en door je lichaam. Zoals het stresssysteem. Een hele keten aan betrokken hersendelen, stofjes, geestelijke en lichamelijke gewaarwordingen.
En dan hebben verschillende systemen ook nog eens invloed op elkaar. Zoals het stresssysteem en je immuunsysteem. Je weerstand is minder goed bijvoorbeeld als je in de stress zit.

Bonus

Tot slot wil ik je één bonustip meegeven: vertrouw.

Vertrouw op jezelf. Vertrouw je lichaam en je geest. Laat je niet gek maken.

ONTVANG GRATIS PER E-MAIL: DE 50 MINDFULNESS TIPS DOOR DR. VINCENT VAN DER BURG